Qirg‘izistonda elektr energiyasi narxi yana ko‘tarilishi kutilmoqda
Qirg‘iziston Energetika vazirligi 89 ming 767 abonent uchun elektr energiyasi tarifini qimmatlatish bo‘yicha taklif kiritdi. Bu taklifga oid qaror loyihasi jamoatchilik muhokamasiga taqdim etildi.
Ma’lumotlarga ko‘ra, 2024 yilga nisbatan energetika korxonalarining daromadi 32,5 milliard somni, xarajatlari esa 40,6 milliard somni tashkil etadi. Kamomad 8,1 milliard som bo‘lishi kutilmoqda.
Shu bois, “Boshqa iste’molchilar” uchun elektr energiyasi tarifining bir kilovatt/soatini 3,76 som qilib belgilash tavsiya etilmoqda. Ilgari bularning tarifi 3,18 som edi. O‘tgan yili respublika bo‘yicha 89 ming 767 nafar nomaishiy abonent ro‘yxatga olingan. Ular 1,6 milliard kilovatt-soat energiya iste’mol qilgan. Yangi tariflar joriy etilsa, energetika korxonalarining qo‘shimcha daromadi 900 million somga yetishi taxmin qilinmoqda.
Bundan avval Energetika vaziri Taalaybek Ibrayev iste’molchilarni elektr energiyasini tejashga chaqirib, qishda muammolar paydo bo‘lishi mumkinligidan ogohlantirgan edi.
Hukumat 1 maydan boshlab 700 kVt/soatgacha iste’mol qilganlar uchun elektr energiya narxini 10,8 tiyinga oshirdi. Oyiga 700 kVt dan ortiq iste’mol qilganlar uchun 23,3 tiyin qo‘shildi. Cheksiz foydalanishni xohlaydiganlar uchun narx 35,4 tiyinga oshdi.
Mamlakatda elektr energiyasi tariflari muntazam ravishda qimmatlab borganiga qaramay, qish mavsumida xalqqa elektr energiyasi yetarli darajada yetkazib berilmaydi. Hattoki, elektr ta’minotida tinimsiz uzilishlar bo‘lib turadi.
Bundan farqli o‘laroq, mamlakatdagi kapitalistlar mayning fermalarini ishlatish uchun elektr energiyasini arzon narxda sotib olishmoqda. Masalan, “MBT Stroy” shirkati “Qambar-Ota-2” GESiga 1,5 mlrd. som sarmoya kiritib, uni elektr energiyasi bilan qaytarib olmoqda. Mazkur shirkat “Qambar-ota”ga yotqizgan sarmoyasini oqlash uchun 5-10 yil davomida GESdan 50-60 tiyindan energiya sotib olishni rejalashtirgan. Ma’lumki, rasmiy idoralar elektr energiyasining tannarxi 2 som 38 tiyinga tushishini aytib keladi. Biroq, kapitalistlarning manfaatlari haqida gap ketganda, bu tannarxlar 60 tiyindan ham pastga tushib qoladi.
Har bir yangi kelgan prezidentning elektr energiyasi narxini ko‘tarish uchun o‘ziga yarasha sababi bor. Bu esa, ushbu soha uchun olingan katta mablag‘lar va ularning korrupsion yo‘llar bilan o‘zlashtirilishidir. Qirg‘iziston 1992 yildan beri energetika sohasiga 2 milliard dollardan ortiq mablag‘ sarfladi. Ularning asosiy qismi kreditlar, ssudalar va grantlar shaklida xorijiy moliya tashkilotlaridan olingan mablag‘lardir. Har safar kredit olish uchun shartnoma tuzilganda tarmoqni “modernizatsiya qilish” bahona sifatida tilga olinadi. Biroq bunday katta miqdordagi kreditlar olinganiga qaramay, mamlakatning energetika tarmog‘i hali ham nochor ahvolda qolmoqda. Bu esa energetika sohasi korrupsiyaning o‘chog‘iga aylanib qolganligini tasdiqlab turibdi. Bundan tashqari, ushbu kreditlar xalqaro moliyaviy tashkilotlar tomonidan ajratilayotganda, elektr energiyasining narxini ko‘tarish talabi qo‘yiladi. Masalan, o‘tgan yili Jahon banki Qirg‘izistonga 20 million dollar ajratayotganida, bankning Yevropa va Markaziy Osiyo bo‘yicha vitse-prezidenti Anna Berde shunday degan edi: “Arzon tariflar elektrni keragidan ortiqcha iste’mol qilishga undaydi. Biz uni o‘zgartirish tarafdorimiz”.
Aslini olganda, Jahon banki va boshqa xalqaro moliyaviy tashkilotlar mustamlakachilarning quroli ekanligida hech shubha yo‘q. Mustamlakachilar ularning yordamida mamlakatlarni qarzga botirib, o‘zlarining siyosiy va iqtisodiy manfaatlarini amalga oshiradilar. Ushbu Jahon bankining tavsiyalaridan kelib chiqib, o‘lkamizdagi davlatga oid energetika sohasini xususiy shaxslarga o‘tkazish boshlandi. Shuningdek, ular xususiylashtirish va elektr tariflarining narxini oshirish orqali o‘lkamizda ishlab chiqarilgan mahsulotlar tannarxi ko‘tarilishini xohlashadi. Natijada mahalliy tadbirkorlar chet el kapitalistlarining arzon narxlardagi tovarlari qarshisida raqobatlasha olmay qoladi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, muammoning asosiy sababchisi boshimiz uzra qora bulutga aylangan kapitalistik tuzum va energetika tarmog‘idagi korrupsion sxemalardir. Ular xalqning asosiy ehtiyoji bo‘lgan elektr energiyasini xususiylashtirish orqali katta daromadga ega bo‘lmoqda.
Aslida esa, Elektr energiyasi omma xalqning mulki bo‘lib, unga davlat yoki xususiy kompaniyalar egalik qilishi Islomda joiz emas. Uning o‘zi ham, undan tushgan daromad ham Ummatga tegishli bo‘lib, har bir fuqaroga taqsimlanishi kerak.
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinishicha, Nabiy sollallohu alayhi vasallam bunday dedilar:
اَلْمُسْلِمُونَ شُرَكَاءُ فِى ثَلاَثٍ فِى الْمَاءِ وَالْكَلَإِ وَالنَّارِ
“Musulmonlar uch narsada – suvda, yaylovda va olovda sherikdirlar”. Anas roziyallohu anhu ham bu hadisni Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilib, “uning puli haromdir” degan so‘zni ilova qilgan. Binobarin, umumiy mulk yoki undan olinadigan daromad har bir fuqaroga yetib borishini ta’minlash davlatning burchidir.
Mumtoz Mavarounnahriy