بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ
Bayrutdagi portlash mamlakat miqyosidagi falokatdir!
2020 yil 4 avgustda Livan tarixida unutilmas kun bo‘ldi. O‘sha tunni odamlar poytaxt Bayrutdagi vayronalar ustida o‘tkazdilar. Bir qarashda shahar ahli buni zilzila zarbasi, deb o‘yladi. Hatto Iordaniya Rixter shkalasi bo‘yicha 4.5 ball er silkinganini e’lon qildi. Biroq bu zilzila emas edi, bu Bayrut portidagi omborlardan 12 raqamli omborda yuz bergan portlash edi! Birinchi hodisa yong‘in bilan boshlandi. Uni tabiiy ravishda fuqaro mudofaasi hal etishga urindi. Biroq kutilmaganda bir nechta videokameralarda xuddi atom bombasida bo‘lganidek qo‘ziqorin shaklidagi yirik portlash va to‘q qizil rangdagi ulkan bulut ko‘rindi… Portlash to‘lqini deyarli butun shahargacha cho‘zilib, uy-joylar oynalari parchalanib ketdi… Atrof xonavayron bo‘ldi, hatto uylari va mashinalari ichida bo‘lgan odamlar ham jarohatlandilar, bular diametri kamida 7 kilometr bo‘lgan doirada yuz berdi.
Portlash buluti samoga ulkan vayronagarchilikdan emas, balki dahshatli real voqelikdan, 12 raqamli omborxonadan chiqib ko‘tarildi. Omborda portlovchi moddalar yasashda ishlatiladigan 2750 tonna ammiakli selitra bo‘lganligi, bu modda 2014 yildan beri e’tiborsizlik va loqaydlik bilan saqlanib kelgani aytildi. Bunga keltirilgan dastak shuki, ayni modda Bayrut portidan tranzit bo‘lib o‘tayotganda kontrabanda yuk bo‘lgani sababli musodara qilinib, ayni omborxonaga joylangan emish!
O‘shandan beri modda portda g‘aram bo‘lib turgan, rasmiy va xavfsizlik doiralari buning qanchalik xavfli ekanini bilishgan, bila turib, masalaga javobgarlik bilan yondashishmagan. Aksincha, masala Eron Hizbining (Hizbullohning) qo‘li uzun bo‘lgan bir erda loqayd qoldirilgan. Zotan, global darajada oldi-sotdi qilish taqiqlangan va faqat davlatlargina muomala qiladigan bu kabi modda hammadan ham shu Hizbga kerak. Ayniqsa, bugun Eron Hizbi Asad rejimini mudofaa qilib, uni barcha kerakli narsalar bilan ta’minlayotgan bir vaqtda ayni moddaga juda muhtoj. Bu kabi moddalarning katta qismi Shomdagi insonlar boshiga yog‘dirilayotgan portlovchi bochkalarni tayyorlashda ishlatilgan bo‘lishi ham ehtimoldan xoli emas!! Axir, omborxonadagi ayni moddalarning shuncha vaqtdan beri turganini, u 2750 tonnadan ko‘p bo‘lmaganini kim ham hisoblab bera oladi?! Chunki ayrim hisobotlarda portlash hajmining 300-800 tonna ammiakli selitraga to‘g‘ri kelgani aytildi. Agar omborda bu moddadan 2750 tonnaning hammasi saqlanib turganda edi, uning portlashi bilan Bayrut shahri Livan xaritasidan o‘chib ketgan bo‘lar edi!
Omborda Eron Hizbining qurol-yarog‘lari saqlangani uchun yahudiylar samolyoti omborga zarba bergan, deguvchilar ko‘p bo‘ldi. Ular bu hodisani ham yahudiylarning Eron Hizbiga va Suriyadagi Eronga berib kelayotgan qator zarbalari turkumiga qo‘shishdi. Hatto mana shunday katta portlashga yong‘in sababchi bo‘ldi, deguvchilar ham bo‘ldi. Agar hozirgacha ikkinchi variantning, ya’ni, yong‘inning ehtimoli ko‘proq deb hisoblanadigan bo‘lsa, u holda, bu masalada diqqat-e’tiborni qaratish lozim bo‘lgan asosiy masala bor: Ammiakli selitra qurol hisoblanadimi yoki qurol hisoblanmaydimi, bundan qat’iy nazar, katta portlash kuchiga ega bir modda nima uchun portda bor edi, bunga nega yo‘l qo‘yildi, axir, bu port shaharga tutash bo‘lib, shaharning hayotiy bir tarmog‘i hamda aholi gavjum yashovchi rayoni hisoblanadi-ku?! Ushbu modda Eron Hizbiga tegishli qurollardan bo‘lib, uni yahudiylar samolyoti nishonga olgan bo‘ladimi, yoki portda juda katta hajmda va yuqori darajada portlovchi moddalarning huda-behuda saqlanganligi sababli portlash kelib chiqqan bo‘ladimi, bundan qat’iy nazar, bu erda fakt shuki, ayni omborxonalarda nega bu darajada ko‘p miqdorda portlovchi moddalar bor bo‘lgan.
Bu savol bir haqiqatga yanada oydinlik kiritadi. Haqiqat shuki, Livan rejimi oyog‘idan boshigacha korruptsiya botqog‘iga botib ketdi, bu esa, davlatga hukmronlik qilayotganlarning, ayniqsa, Livandagi Eron Hizbining qo‘lini uzun bo‘lishiga sabab bo‘ldi… Ular korruptsiya xavfi qanchalar katta bo‘lishiga qaramay, qo‘llari uzunligidan foydalanib, korruptsiya masalasini uzoq yillar yashirib kelishdi, Aun va uning oqimi kabi ularning ittifoqchilari ham bu vaziyatga rozi bo‘lishdi. Ular bu holga o‘zlarining va xo‘jayinlari Amerikaning Livandagi hukmronliklarini saqlab qolish uchun rozi bo‘lishdi. Hatto Livan ahlining xavfsizligi va salomatligiga zarar etsa ham, o‘zlari qonxo‘r Asad oilasi rejimiga hayot bag‘ishlovchi jon tomir vazifasini o‘tab kelishdi! Shuning uchun portlash ishida yurtdagi Eron Hizbi va uning ittifoqchilarini oqlab bo‘lmaydi, ayniqsa, modda shu Hizbga mansubdir. Ha, Eron Hizbi mana shunday siyosiy holokostga duch keldi. Shu sababli uning boshini qashib, gangib qolgani yaqqol namoyon bo‘ldi va oqibatda, bu Hizbning Livan parlamentida «Kutla vafo lil-muqovama» (Qarshilik harakatining vafo fraktsiyasi), deya tanilgan fraktsiyasi raisi Muhammad Ra’d qabih qilmish sodir etdi, ya’ni, Shaytonlar bilan va’dalashgan Makron va boshqa dushmanlar bilan uchrashdi, ular bilan bir stolda o‘tirdi, uchrashuvda Eron Hizbi etakchilari ham qatnashishdi!! Hatto Ra’d Makron bilan yonma-yon turib gaplashdi, so‘ng – Livan gazetalaridan birida aytilishicha – U Makronga «o‘zaro suhbatlashishimiz masalasida hech qanday muammo yo‘q, muammo o‘zaro kelishib olib, so‘ng kelishuvni bajarmasligimizda, bunga Toif kelishuvini imzolab, so‘ng uni bajarmaganimiz dalildir», degan so‘zlarni aytdi!
Portlash ortidanoq chopib etib kelgan Makron ayni safari bilan hodisadan Frantsiya manfaati uchun nisbiy tarzda bo‘lsa ham foydalanib qolishga urindi. Frantsiyaning Livanga asosiy rahnamolik qilishga va’da berayotgani ochiq ko‘rinib turdi va bu manzara 2005 yil hodisasi manzarasiga juda o‘xshadi. O‘shanda Rafiq Haririyga suiqasd qilish hodisasida Frantsiya o‘z odamlari bilan shoshilinch harakat qilib, hodisadan Suriya rejimi va uning razvedka xodimlarini yurtdan olib chiqib ketishda foydalangan. Haqiqatdan ham buni uddasidan chiqqan, AQShning Livandagi hukmronligiga ziyon etmagan. Hatto o‘sha paytda Aunning Livanga qaytishi Evropaning odamlari uchun kutilmagan hol bo‘lgan. Gap shundaki, ular Aun Frantsiyadan bizning safimizga qaytdi, deb o‘ylashgandi, qarashsa, u keliboq Suriya odamlari safiga o‘tdi va keyinroq Eron Hizbi bilan ittifoq tuzdi!
Aftidan, frantsuzlarning bu harakati biryoqlama bo‘lmagan ko‘rinadi. Chunki AQSh Davlat departamenti matbuot kotibi Morgan Ortgus 2020 yil 7 iyulda «Hurra» telekanaliga bergan intervьyusida bunday degandi: «Livanlik rahbarlar oldida og‘ir tanlov turibdi. Biz Livanning yaxshi kelajagi bo‘lishi uchun frantsuzlar va boshqalar bilan birgalikda qo‘limizdan kelgancha harakat qilamiz». Ilgari ham, 2017 yil noyabrda Amerika Saudiyadagi Sa’d Haririyni qamoqqa olish masalasida Frantsiyadan yordam so‘ragan. Hatto Makronning o‘zi ayni Livan safari chog‘ida bu masalada Vashington bilan hamkorlik qilayotganini ochiqlab, bunday dedi: «Frantsiya Livanga xalqaro yordamni Jahon banki va AQSh bilan muvofiqlashgan holda olib borishga tayyor. Biz Livanni qo‘llab-quvvatlash uchun xalqaro konferentsiyada albatta qatnashamiz». Bu bayonot ortidan 2020 yil 8 avgust shanba kungi xabarlarda Trampning Aun bilan bog‘langani, unga Livanni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha Parij konferentsiyasida ishtirok etajagini, konferentsiyaga Makronni ham taklif qilajagini aytgani xabar qilindi. Keyin Arab davlatlari Ligasining bayonoti yangradi. Unda Liga bosh kotibi Ahmad Abu Geyt Livanni qo‘llab-quvvatlashini va shaffof tergov olib borilishiga yordam berishini ta’kidladi.
Ammo nega Frantsiya, Amerika bevosita o‘zi emas? Chunki Frantsiya Livandagi fraktsiyalarni to‘plashga qodirroq. Amerika esa, ayni manzarada ko‘rinib, hamma bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri uchrasha olmaydi, ayniqsa, u erda Eron Hizbi bor. Shu sababdan bu masalani hal etishda vakillikka eng loyiq Frantsiyani tanladi. Shubhasiz, Frantsiya bu harakatda ma’lum yutuqlarni qo‘lga kiritadi hamda AQSh o‘zining siyosiy ishlarida qo‘llayotgan o‘rtacha echim siyosatiga binoan, uning yutuqlarga erishishiga monelik qilmaydi va buni albatta Livanda bo‘g‘inlariga solgan changalini bo‘sh qo‘ymagan holda bajaradi.
Roya gazetasining 2020 yil 12 iyul chorshanba kungi 299-sonidan