Suriyaga oid AQSh-Rossiya oʻrtasidagi bitim va uning sir tutilayotgan nozik bandlari
AQSh bilan Rossiya oʻrtasidagi bir necha uchrashuv va maslahatlardan soʻng, Suriya xususida oʻzaro bitim imzolangani aytildi. Bitimning bandlari va hujjatlari Xavfsizlik Kengashining juma kuni kechqurunga belgilangan favqulodda yigʻinida maʼlum qilinishi kutilayotgan edi. Biroq bitimda beshta maxfiy hujjat borligi sababli ikki tomonning talabi bilan yigʻin bekor qilindi. Chunki bu besh hujjat bandlari gʻoyat nozik bandlar boʻlgani bois AQSh ularni ochiqlanishini istamadi.
Rossiya esa ikki tomon oʻrtasidagi ayni tinchlantirish bitimini ochiqlashda hech qanday monelik koʻrmadi. Biroq Amerika oralaridagi bitim mazmuni yashirin qolishini taʼkidlashda qattiq turib oldi. Rossiya tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov “bitim tafsilotlarini ochiqlamaslik uchun hech qanday sabab koʻrmayotgani”ni taʼkidlar ekan, bu bilan bitimni maxfiy qoldirish Vashington talabi bilan boʻlayotganiga ishora qildi.
Bandlarni maxfiy qoldirish xalqaro hamjamiyatdagi bir necha tomonlarni jahlini chiqardi. Masalan, Frantsiya tashqi ishlar vaziri Jan-Mark Ero payshanba kuni tinchlantirish bitimi tafsilotlari maʼlum etilishini talab qilib, Vashingtonni “ittifoqchilarni bitim matni bilan tanishtirish”ga chaqirdi. Uning talabiga AQSh tashqi ishlar vaziri matbuot kotibi Mark Toner “Hujjat tafsilotlarida nozik matnlar mavjud, shu bois biz bitim manfaati uchun ham, boshqalarning manfaati uchun ham uni fosh etmaslikni lozim koʻrdik”, deya javob qildi. Toner “kelishuvni muvaffaqiyatsizlikka uchratmoqchi boʻlayotgan ayrim buzgʻunchilar bor va buni biz bilib turibmiz, bitim tafsilotlarini fosh etishni istamaslikda hanuz davom etyapmiz. Ammo qachon uning tafsilotlarini ochiqlashimiz lozim, degan nuqtaga kelgudek boʻlsak, albatta ochiqlaymiz”, dedi.
Xoʻsh, bu qanday nozik bandlar boʻldi, nega Amerika uni ochishni istamayapti?
Aftidan, bu bitim Shom qoʻzgʻolonini yoʻq qilish koʻzlangan jangovar xavfsizlik bitimidan oʻzga narsa emas. Unda na Asad taqdiriga toʻxtalingan, na oʻtish davri bosqichiga va na qoʻzgʻolon maqsadlarining biriga. Rossiya tashqi ishlar vaziri oʻrinbosari Mixail Bagdanov juma kuni ertalab chiqish qilib, Moskva-Vashington bitimi Asad taqdirini ham, Suriyadagi oʻtish davri bosqichini ham oʻz ichiga olmagani toʻgʻrisida bayonot berdi.
Shu bois bitim faqat va faqat jangovar xavfsizlik bitimiga oʻxshab turibdi. Undan muxolafat jangchi guruhlarni qayta saralash va qaytadan moʻʼtadil guruhlar bilan moʻʼtadil boʻlmagan guruhlarga ajratish koʻzlangan, moʻʼtadil boʻlmaganlarini Rossiya tomonidan maydalab, supurib tashlashga urinish uchun Islomiy Davlat, Jabhatu Fathi Shom tashkilotlariga qoʻshish maqsad qilingan. Shuning uchun Rosiya-AQSh bitimining Amerika karvoniga ergashmagan guruhlarga zarba berishga qaratilgani aniq. Shu maʼnoda Anas Abda bunday dedi: “Oʻt ochishni toʻxtatish koʻpgina guruhlar tomonidan qabul qilingan, shuning uchun bizning askarlar yetti kun mobaynida “Jabhatun Nusra”dan uzoq yurishi lozim, chunki u amerikalik va rossiyaliklar tarafidan mushtarak shaklda nishonga olinadi”.
Demak, Kerri olib kelgan yarashuv bitimidan, u iddio qilganidek, qon toʻkishni toʻxtatish maqsad qilingan emas. Aksincha, undan qoʻzgʻolonni yoʻq qilish, qoʻzgʻolonchilar, musulmonlar va Asad rejimiga real muxolif boʻlganlar qonini toʻkish qasd qilingan. Amerikaning yarashuvdan birdan-bir istagi shuki, soʻnggi Rossiya bilan tuzgan bitim orqali rejim umrini uzaytirish va muxolafatchiyu qoʻzgʻolonchi guruhlarni parchalab, yoʻq qilib yuborishdir. Bu esa Asad rejimi bilan muzokaralar qilish va qoʻzgʻolondan koʻzlangan maqsadlarning hammasidan birin-ketin voz kechishdek de Mistura missiyasining amalga oshishiga qulaylik yaratadi. Bu bilan Amerika Suriya qoʻzgʻolonini kichaytirib, uning talabu maqsadlarini qorin masalasiga, insonparvarlik yordamlariga aylantiradi, masalan Kerri “sut va taom masalasi hech narsaga erishmaslikdan koʻra yaxshi!”, degani kabi.
Oʻz-oʻzidan savol tugʻiladi: Nima uchun Amerika bitim natijalari va bandlarini sir saqlashni istadi-yu, biroq Rossiya uni ochiqlashning hech qanday zarari yoʻq, dedi?
Gap shundaki, Suriya qoʻzgʻolonini tiriklayin koʻmishni va Asad rejimini saqlab qolishni ikkala davlat ham istaydi. Biroq yangi loyihaning fosh etilishini Amerika istamayapti, sababi u jangchi guruhlarning shu yangi saralashga qarshi birlashib olishlaridan, bu esa keyinchalik Amerikaning ayni guruhlar orasida Asadga alьternativ topishda qiyinchilik yaratishidan qoʻrqyapti.
Ayni damda ushbu jangchi guruhlarining barchasi shuni anglashlari lozimki, ular agar AQShning “terroristik” guruhlari sinfiga boʻlingan boʻlsalar, uning jangovar nishoniga aylanadilar, agar moʻʼtadil guruhlari sinfiga boʻlingan boʻlsalar, siyosiy nishoniga aylanadilar. Bu moʻʼtadillarni de Mistura kutib turibdi. Ularni Amerika oʻnlab yillar burun asos solgan xavfsizlik rejimining moʻʼtadil frontiga aylantirmoqchi. Bir-biriga qarshi urushayotgan guruhlar boʻladimi, yoki Turkiya bilan boshqa qoʻshni davlatlarning ayrim frontlarni alanga oldirib, ayrimlarini oʻchirish kabi talablarini bajarayotgan guruhlar boʻladimi, barchasi tushunishlari zarur: maqsadimiz aniq, u ham boʻlsa, Amerikaning Suriyada qurgan xavfsizlik rejimini agʻdarish, vassalom. Buning uchun esa anavi regional va xalqaro qoʻllab-quvvatlovchilardan butunlay ajralib olish lozim.