Xitoy hukumatining go’yoki Tojikistonda abadiy qoladigandek hatti harakatlari ko’pchilikning xavotirlariga sabab bo’lmoqda. U erda faoliyat yuritayotgan Xitoy firmalari ish o’rinlarida mahalliy xalqlardan ko’ra, xitoyliklarni ishlatishni afzal bilishadi. Tojikistonga millionlarcha dollar sarmoya yotqizgan Xitoy hukumati minglagan gektar erlarni ham o’zlashtirib olganligi aytilmoqda.
O’rta Osiyo davlatlari bilan strotegik hamkorlikni yo’lga qo’yib, milliardlagan dollar sarmoya yotqizish huquqini qo’lga kiritgan Xitoy hukumati mantaqada yaxshi o’rnashish uchun jiddiy xarakatga kirishgan ko’rinadi. Xitoy O’rta Osiyo davlatlari orasida eng ko’p sarmoyani Tojikistonga yotqizgan.
Shuni aytish mumkinki, Xitoy dehqonlari Tojikistonning Murgab, Xatlon, Qumsangir va Bohtar viloyatlaridagi ikki ming gektar er maydonini ham qo’lga kiritishgan. Ular o’z vatanlarida bo’lgani kabi butun imkoniyatlardan foydalanib turli mahsulot etishtirib chiqarmoqda. Tojikistondagi qishloq aholisi esa ilojsizlikdan boshqa joylarga ko’chib ketishga yoki erlarini egallab olgan xitoyliklarning qo’llarida ishlashga majbur.
Tojikistondagi eng katta shirkatlardan biri “Zarafshon” Tojik-Xitoy oltin ma’danchilik shirkatida 1500 ishchining isyon ko’rsatishi ham ayni sabablarga borib taqaladi. Xitoylik ishchilarga mahalliy ishchilarga qaraganda 15 yoki 20 barobar ko’proq maosh berilishi ishchilar orasida norozilik kelib chiqishiga sabab bo’ldi.
“Zarafshon” Tojik-Xitoy oltin ma’danchilik shirkati uchun 2013 yilning o’zida 60 million sarmoya ajratildi. Faqatgina sarmoya yotqizish bilan kifoyalanmagan Xitoy Tojikistonda bir qancha strotegik sanaot muassalarini va minglagan gektarlik qishloq xo’jaligi maydonlarini ham qo’lga kiritgan.
Turkiston:
Xitoy O’rta Osiyo erlariga azaldan ko’z tikib kelgan. Avval SSSR so’ng Rossiya qo’l ostida, uning ximoyasi ostida bo’lgan bu yurtlar, xozirda Rossiyani xalqaro siyosatdagi ta’siri zaiflashib borayotganidan, Xitoyni amalda bosqinchilik xarakatlarga yo’l ochila boshlandi.
Xalqaro siyosat, buyuk davlatlarni zaif davlatlar ustidan boqinchilik qilishlari uchun xalqaro qonun va xuquq normalarini munosib ravishda, chalg’ituvchi uslublar va xar xil rezolyutsiyalar shaklida qonuniylashtirgan. Bu qonunni, kufr olami jam bo’lib, Falastin erlarini Isroil nomi bilan yaxudiy sionistlariga olib berishda qo’llanishgan. Ular Falastin erlarini uzoq muddatlarga ijaraga olish, investitsiya olib kirish va ipoteka kreditlari berish sharti bilan qo’shma korxonalar tuzish kabi xozirda bizlarning yurtlarimizda xam o’ta katta kulfatlar olib kelayotgan uslublarni qo’llashgan.
Xitoyning yuqoridagi xarakatlari, Rossiyaning qo’l ostidagi yurtlarni bosib olish uchun xarakat boshlash deb baxo bersa bo’ladigan amaliyotlar desa bo’ladi. U AQShning Rossiyani xalqaro siyosatdagi mavqe’yini pasaytirish, balki umuman parchalab agrar davlatga aylantirib yuborish maqsadida olib borayotgan, olamiy keng tarmoqli xarakatlaridagi loixaning bir tarmog’iga aylanib borayapti. AQSh Xitoyning iqtisodiy krizisga qarab borayotgan xolatidan foydalanib, uni Rossiyaga mustamlaka yurtlarga qarab, bosqinchilik yurishlar qilishga undamoqda. Yaqinda Xitoy davlati, Qozog’istonda bo’lib o’tgan ShOS tashkilotining navbatdagi yig’inida, tashkilot ichida moliyaviy jamg’arma tashkil qilishni va uning moliyaviy ta’minotini deyarli o’z zimmasiga olishi mumkinligini taklif etdi. U O’rta Osiyo yurtlari uchun Xitoy tomonidan qo’yilayotgan xo’rak bo’lib, ularni xozirgi iqtisodiy zaif xolatlarida qiziqtirmay qo’ymaydi.
Yuqoridagi Tojikiston tomonidan sotib yuborilayotgan erlar xam, I Raxmonning o’z rejimini saqlab qolish maqsadida, revolyutsiyalar uyushtirish uchun qulay bo’lgan iqtisodiy taxchillik xolatini vaqtincha bo’lsa xam yashirib turish imkonini paydo qilish uchun sarflaydi. Raxmon xam xuddi Karimov kabi o’z xalqi ichida zolim deb nom oldi. U xam musulmonlarga zulm qilishda Karimovdan deyarli qolishmaslikka xarakat qilayapti. Yurt obodonchiligiga ulkan sarmoyalar sarflashida xam unga tenglashish maqsadi yaqqol seziladi. Xitoyga er sotib, undan tushadigan mablag’larning deyarli xammasi, Rossiyada quldek xizmat qilayotgan qashshoq xalqning manfaati uchun emas, balki ularni chalg’itish uchun xozirda keraksiz bo’lgan baland imoratlar qurish uchun sarflanadi.